Dziedziczenie ustawowe oznacza kolejność osób, które zostaną powołane do spadku w przypadku, gdy spadkobierca nie pozostawił testamentu. Jego zasady są określone w Kodeksie cywilnym i zależą od stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa.
SPIS TREŚCI:
W tym artykule wyjaśniamy dokładnie, jak przebiega dziedziczenie ustawowe, kiedy ma miejsce i czym różni się od testamentu.
Co to jest dziedziczenie ustawowe?
Jak już wspomnieliśmy, dziedziczenie ustawowe to sposób dziedziczenia majątku po zmarłej osobie, który został opisany w Kodeksie cywilnym. Jego treść określa, kto i w jakiej kolejności jest uprawniony do przejęcia składników majątku spadkodawcy oraz jaka jego część przypada konkretnej osobie.
Czym różni się dziedziczenie ustawowe od testamentu?
Zgodnie z prawem powołanie do spadku może wynikać jedynie z ustawy lub z testamentu. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi natomiast tylko wówczas, gdy spadkobierca nie pozostawił testamentu, jego testament jest nieważny lub żadna z osób w nim uwzględnionych nie może lub nie chce przyjąć spadku.
Oznacza to, że w świetle prawa testament, stanowiący rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, ma charakter niejako priorytetowy. Istotne jest bowiem przede wszystkim uszanowanie woli zmarłego.
Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego?
Przepisy regulujące kwestię dziedziczenia ustawowego określają, kto należy do poszczególnych grup spadkobierców, czyli osób kolejno uprawnionych do dziedziczenia. Zawsze w pierwszej kolejności powoływani są przedstawiciele pierwszej grupy, jednak w przypadku ich braku lub niemożności przejęcia przez nich spadku, obowiązek ten spada na dalszych zstępnych i wstępnych spadkodawcy.
Z jakich członków rodziny składają się poszczególne grupy spadkowe?
W przypadku dziedziczenia ustawowego, kolejność zależy od stopnia pokrewieństwa i powinowactwa. Oto jak wygląda podział na kolejne grupy spadkobierców:
- dzieci spadkodawcy i jego małżonek,
- małżonek i rodzice spadkodawcy,
- małżonek i rodzeństwo spadkodawcy,
- dziadkowie spadkodawcy,
- pasierbowie spadkodawcy,
- gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
Należy jednak zaznaczyć, że nie każdemu spadkobiercy ustawowemu przysługuje taka sama część spadku. Poniżej wyjaśnimy dokładnie, jakie zasady obowiązują w chwili otwarcia spadku i zobrazujemy to odpowiednimi przykładami.
Pierwsza grupa spadkobierców
Pierwsza grupa spadkobierców ustawowych obejmuje małżonka i dzieci spadkodawcy. Co do zasady dziedziczą oni w częściach równych, z zastrzeżeniem, że udział przypadający mężowi lub żonie nie może być mniejszy niż 1/4 majątku. W przypadku zaś, gdyby któreś z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypadłby na dalszych zstępnych spadkodawcy, a w przypadku ich braku – na pozostałych spadkobierców z pierwszej grupy.
Warto też zauważyć, że do dzieci spadkobiercy zalicza się zarówno dzieci pochodzące z innych związków, jak również dzieci przysposobione, a także dzieci dopiero poczęte, które urodziły się żywe po jego śmierci. Z kolei małżonek nie zostanie uwzględniony w porządku dziedziczenia ustawowego, jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji lub jeżeli przed śmiercią spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy (a żądanie to było uzasadnione).
Przykład
W chwili śmierci pan Marcin miał żonę i czworo dzieci. Jedno z nich było adoptowane, a pozostała trójka była biologiczna. Nie pozostawił testamentu, więc w chwili otwarcia spadku o kolejności dziedziczenia decydowała ustawa. Jego majątek wynosił 200.000 zł.
W rezultacie żona pana Marcina otrzymała łącznie 50.000 zł, co stanowiło 1/4 spadku, natomiast jego dzieci otrzymały po 37.500 zł, czyli 1/4 z pozostałych 150.000 zł.
Druga i trzecia grupa spadkobierców
Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie miał dzieci, to spadek po nim przypada jego małżonkowi oraz rodzicom lub rodzeństwu. Przy czym udział spadkowy męża lub żony nie może być mniejszy niż 1/2 spadku po zmarłym, a rodzice zawsze będą powołani do dziedziczenia przed rodzeństwem.
Z kolei w przypadku, gdy spadkodawca w chwili śmierci nie posiadał ani małżonka, ani dzieci, wówczas cały jego spadek przypada rodzicom, natomiast jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, wówczas jego udział jest dzielony po równo pomiędzy rodzeństwo zmarłego.
Przykład
Pan Marcin nie miał żony ani dzieci w chwili śmierci. Żyła natomiast jego matka i dwoje rodzeństwa. Jego majątek wynosił 100.000 zł i nie pozostawił po sobie testamentu.
Po otwarciu spadku matka Pana Marcina otrzymała 50.000 zł, czyli 1/2 całości spadku, natomiast jego rodzeństwo otrzymało po równo 25.000 zł, czyli połowę części, która przypadłaby jego ojcu, gdyby ten jeszcze żył.
Czwarta i piąta grupa spadkobierców
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą po nim w częściach równych. Jeżeli natomiast jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego udział spadkowy przechodzi na jego własnych zstępnych, czyli odpowiednio jego dzieci lub ich dzieci.
Jeżeli zmarły nie miał żadnych krewnych możliwych do powołania do dziedziczenia na mocy ustawy, jego majątek odziedziczą pasierbowie, tj. dzieci małżonka spadkodawcy.
Przykład
Pan Marcin w chwili śmierci nie miał małżonki ani dzieci, a jego rodzice zmarli kilka lat wcześniej. Żył natomiast jego dziadek wraz ze swoim synem i córką, czyli wujkiem i ciotką pana Marcina. Majątek pana Marcina wynosił 150.000 zł, a on sam nie pozostawił po sobie testamentu.
Zgodnie z porządkiem dziedziczenia ustawowego, dziadek Pana Marcina otrzymał 75.000 zł, natomiast jego wujek i ciotka otrzymali po równo 37.500 zł, czyli po połowie części spadku, która przypadłaby jego babci.
Kiedy spadek przypada Skarbowi Państwa bądź gminie?
Spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy tylko w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych oraz dzieci małżonka spadkodawcy powołanych do dziedziczenia z ustawy. Jeżeli natomiast przed śmiercią spadkodawca mieszkał za granicą lub nie można ustalić jego ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce, spadek po nim przypada Skarbowi Państwa.
Podstawy prawne
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
