W dzisiejszych czasach gospodarka rozwija się dynamicznie, co sprawia, że rynek pracy jest nieprzewidywalny. Trudno zatem porównywać tendencje w kontekście pracy panujące kilkadziesiąt lat temu z obecnymi realiami. Niegdyś stabilność zatrudnienia była wyższa, a większość pracowników pracowała po kilkanaście lat w jednym miejscu. Dziś tak nie jest, a zwolnienia grupowe zdarzają się coraz częściej. Jeśli i Ciebie dotyczy zwolnienie grupowe lub obawiasz się, że możesz stać się jego częścią w niedalekiej przyszłości, poniżej wyjaśnimy Ci czym właściwie są takie zwolnienia i jakie prawa i obowiązki mają pracodawcy, którzy je stosują.

Czym są zwolnienia grupowe?

Kwestię zwolnień grupowych w polskim prawie reguluje ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Zgodnie z jej brzmieniem, aby móc korzystać z jej przywilejów, konieczne jest spełnienie kilku warunków, a mianowicie:

  • pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników
  • zwolnienia są spowodowane przyczynami niezwiązanymi z pracownikami
  • w ciągu 30 dni doszło do zwolnień co najmniej:
    • 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
    • 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, ale mniej niż 300 pracowników,
    • 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników,
  • doszło do niego w drodze:
    • wypowiedzenia umowy przez pracodawcę,
    • na mocy porozumienia stron zainicjowanego przez pracodawcę.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że każda osoba zatrudniona przez danego pracodawcę liczy się jako jeden pracownik, niezależnie od rodzaju umowy czy wymiaru czasu, w jakim wykonuje swoje obowiązki służbowe. Dotyczy to zatem zarówno osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, jak i w wymiarze połowy lub trzech czwartych etatu.

Kiedy pracodawca może przeprowadzić zwolnienia grupowe?

Zwolnienia grupowe to trudny proces, który z dnia na dzień może pozbawić pracy setki, a nawet tysiący osób. Z tego powodu ustawodawca ściśle określił zasady, na jakich muszą być one przeprowadzane, a także sytuacje, w których w ogóle może do nich dojść. Oczywiście prawo nie nakłada na pracodawców ograniczeń w zakresie możliwości wypowiadania pracownikom umów o pracę, niemniej jednak określa wytyczne, których muszą oni przestrzegać.

Jednym z nich jest konsultacja ze związkami zawodowymi działającymi na terenie danego zakładu.

Na czym polega konsultacja ze związkami zawodowymi?

W celu zabezpieczenia interesów pracowników pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia konsultacji ze związkami zawodowymi działającymi na terenie jego przedsiębiorstwa. Ich celem jest poinformowanie tychże organizacji o zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupowych oraz zobowiązanie się do zapewnienia ewentualnych szkoleń i innych środków mających na celu pomoc zwalnianym osobom w znalezieniu nowej pracy i przekwalifikowaniu się. Ponadto pracodawca jest zobowiązany do poinformowania związków zawodowych na piśmie o dokładnej liczbie pracowników, z którymi zamierza rozwiązać umowy o pracę, wraz z przyczynami i propozycjami rozwiązania ewentualnych sporów pracowniczych, które mogą powstać w wyniku zwolnień grupowych.

Po rozpoczęciu konsultacji pracodawca i związki zawodowe mają 20 dni na osiągnięcie porozumienia w sprawie sposobu przeprowadzenia zwolnienia grupowego. Warto również zauważyć, że nawet jeśli w danej firmie nie działa tego typu organizacja, to i tak obowiązkowe jest przeprowadzenie konsultacji z osobami reprezentującymi interesy pracownicze, które zostały wyłonione w ramach procedury przewidzianej przez przedsiębiorstwo.

Zawiadomienie Powiatowego Urzędu Pracy

Po spełnieniu obowiązku konsultacji ze związkami zawodowymi (albo alternatywnego rozwiązania wskazanego wyżej), pracodawca jest zobowiązany do zawiadomienia właściwego powiatowego urzędu pracy o zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupowych. Podobnie jak w przypadku organizacji pracowniczych, informuje wówczas o liczbie zwalnianych osób, przyczynach oraz rozwiązaniach wypracowanych podczas konsultacji.

Po jakim czasie od zawiadomienia następuje grupowe zwolnienie?

Zwolnienie grupowe nie może nastąpić wcześniej niż 30 dni po zawiadomieniu lub zawarciu porozumienia ze związkami zawodowymi. Jeśli pracodawca wypowie pracownikom umowę wcześniej, naruszy on przepisy prawa.

Czy wszyscy pracownicy podlegają zwolnieniom grupowym?

W celu zabezpieczenia interesów osób, które powinny podlegać szczególnej ochronie w miejscu pracy, ustawodawca przewidział pewne wyłączenia dotyczące tego kto nie może mieć rozwiązanego stosunku pracy z tytułu zwolnienia grupowego.

Do tej grupy należą:

  • pracownicy, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,
  • kobiety w ciąży, w trakcie urlopu macierzyńskiego,
  • pracownicy w trakcie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego,
  • członkowie zarządu związku zawodowego,
  • społeczny inspektor pracy,
  • pracownicy powołani do odbycia służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego.

Co prawda wspomnianych pracowników nie można zwolnić, ale przedsiębiorca ma prawo zmienić im warunki pracy i obniżyć wynagrodzenie. Niemniej jednak, do czasu zakończenia okresu szczególnej ochrony, zobowiązany jest zapewnić im specjalny dodatek wyrównawczy, który zrekompensuje im powstałą szkodę majątkową.

Kiedy zwalnianym pracownikom należy się odprawa pieniężna?

Jak już wspomnieliśmy, zwolnienia są spowodowane przyczynami niezależnymi od pracowników. Nic więc dziwnego, że głównym zmartwieniem w takiej sytuacji jest kwestia odprawy. Często jeśli zostaniemy pokrzywdzeni w ramach zwolnienia grupowego, to nie wiemy jakie prawa nam przysługują i jakie obowiązki ma wobec nas nasz pracodawca. Aby jednak uchronić się przed negatywnymi konsekwencjami finansowymi, należy wiedzieć, co nam przysługuje w przypadku zastosowania zwolnienia grupowego.

Pracownikom, których objęły zwolnienia grupowe, przysługuje odprawa pieniężna (art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy). Odprawę ustala się według takich samych zasad, jak ekwiwalent za urlop, tj:

  • w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
  • w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
  • w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Tak więc jeśli pracodawca twierdzi, że nie masz prawa do odprawy z powodu zwolnienia grupowego, to z dużym prawdopodobieństwem nie ma on racji. Co więcej, powinieneś być również świadomy, że jeśli w ciągu roku od rozwiązania stosunku pracy w ten sposób, pracodawca przeprowadzi rekrutację Twoje poprzednie stanowisko, to jest on zobowiązany do zatrudnienia Ciebie, o ile wyrazisz taką chęć. W przeciwnym razie pracodawca naruszy on przepisy prawa. Możesz wówczas dochodzić odszkodowania za czas pozostawania bez pracy od momentu, kiedy po stronie pracodawcy powstał obowiązek ponownego zatrudnienia (zawarcia umowy o pracę). Trzeba przy tym jednak uwzględnić fakt, że nie oznacza to automatycznie takiego samego wynagrodzenia, stanowiska czy warunków pracy, jak przed zwolnieniem grupowym.

Podsumowując

Zwolnienia grupowe nie są łatwe, jednak jako pracownik warto być na nie przygotowanym. Znajomość obowiązujących procedur oraz obowiązków pracodawcy wobec Ciebie i Twoich kolegów jest kluczowa. Przeczytaj nasz artykuł, a w razie wątpliwości zadaj pytanie na Legavi, gdzie otrzymasz odpowiedź od wykwalifikowanych specjalistów.